Brabant Verslagen_CDK, 28-May-1902

handgeschreven verslag van bezoekjes aan Andel uit 1898, 1902, 1906,
1910, 1915, 1919, en 1923.
bron: http://www.brabantsarchief.nl/data/docs/cdk/andel.cdk1895.pdf
--------------------------
Andel door de ogen van de Commissaris van de Koningin
Tussen 1896 en 1925 was Mr. A.E.J. baron Van Voorst tot Voorst Commissaris
van de Koningin in Noord-Brabant. Een van zijn taken was het regelmatig 
bezoeken van alle gemeenten in de provincie. Van die werkbezoeken hield hij 
nauwkeurig verslag bij. In 1902 schreef hij het volgende:
--------------------------
[p.2]
Den 28 mei 1902 kwam ik weer in de gemeente: ik voer
van Gorinchem over naar Sleeuwijk; reed via Woudrichem,
Rijswijk, Giessen, naar Andel; vervolgens over Veen, Wijk,
Aalburg, Heusden, Oudheusden en Elshout naar Drunen,
alwaar ik den trein naar Den Bosch nam.
Wethouder van Herwijnen is door, en vervangen door
de Fijter; wethouder van Andel heeft kerkelijke standjes 
gehad, en is om die reden uit den raad gegooid; als wet-
houder werd hij vervangen door Naayen, een zwager
van den Dekker.
In Andel, waar geen openbare school is, en waar, omdat
de gemeente nogal bezittingen heeft, geen hoofdelijke omslag
wordt geheven,- zijn in den laatsten tijd nog al eenige
gefortuneerden komen wonen: vooreerst den Dekker, de

[p.3] Andel c.a.
hoogstaangeslagene (f.740) te Almkerk; deze brak zijne
boerenstelling aan den Nieuwendijk af, en verhuisde naar
Andel; hij moet thans abnormaal zijn, en in een gesticht
voor zenuwlijders verpleegd worden.- Vervolgens de heer
Gulden uit Woudrichem, 38 jr oud, sinds een dag of 14 ge-
huwd met een boerenmeisje uit Woudrichem (juffrouw
Braun?); hij kocht zich eene boerenwooning, en wordt weer
landbouwer.
Wethouder Naaijen is voorzitter van den Opandelschen
polder; hij verlangt hard naar de opening van den maas-
mond; ten gevolge van de normaliseering van den
Amer is (volgens hem) de waterstand op de bleek met
12 cm verhoogd, en ondervinden alle polders daarvan
in meerdere of mindere mate bezwaar; -is de stoom-
bemaling klaar, en kan de Maasmond open, dan kan
het water op voldoend peil worden afgemalen,-
Bij gemeenteraadsverkiezingen werd er in den laatsten
tijd hard gewerkt; maar nooit door het schenken van
jenever of bier. Van Andel die uit den raad werd ge-
gooid, is zoo boos, dat hij niets meer van de bijzondere school
wil weten, dat hij niet meer wil contribueeren, om die in stand
te houden. Hij zendt thans zijne kinderen naar de
openbare school te Veen.
De gemeente eigendommen liggen allen binnendijks
voor een klein gedeelte onder Giessen; de rest ligt allemaal
in de gemeente. Het is over het algemeen slecht land van
f.500- de H.A.- In den laatsten winter heeft men zich
groote uitgaven getrout door oude versleten grienden
op nieuw aan te leggen; die grienden zijn zoogenaamd
getweediept, d.i. twee steek diep omgewerkt, en de bovenste
steek onder in den grond gewerkt; dat kost f 450 per H.A.,
men rekent, dat deze bosschen 20 jaar kunnen duren. Zij
worden het eerste jaar gesneden (banden); dan na drie jaar;
en vervolgens telkens na 4 jaar. - Het eerste jaar (banden)
brengt nagenoeg niets op, althans niet de kosten van schoon-
houden; het eerste jaar moet de grond met hakken schoon ge-
maakt en gelijk gewerkt worden; dat kost veel geld.
Het gewoon onderhoud (schoon houden) komt jaarlijks op
f 9,- te staan terwijl grond-, polder en dijklasten +/- f 12 per H.A.

[p.4] Andel c.a.
zal kosten. Daartegenover berekent men bij normale
houtprijzen eene gemiddelde jaarlijksche opbrengst van f 100,-
Het grienthout wordt in Andel niet verwerkt; het gaat naar
grientbazen te Werkendam enz.
Het groote verkeer van Andel is met Gorinchem; dat is "de stad";
slechts een enkele komt op de Bossche markt.
Her vervoer gaat per boot: drie ondernemingen, nl. Fop
Smit, die tot Heusden vaart, Piet Smit, die tot Den Bosch
vaart, en van der Schuyt uit 's Bosch, die naar Rotterdam
v.v. vaart. - Met Gorinchemsche markt (maandags)
vaart er nog eene extra boot. - Ten gevolge van de
concurrentie zijn de vrachtprijzen zeer laag gesteld: f0.25
1ste klasse tot Gorinchem. - Er zijn twee aanlegplaatsen
voor booten; beiden worden zeer goed bediend; de eene is aan
de Rib (beneden Andel); de andere aan de Zwaan, te Opandel.
Sinds 1885 is er in de openbare school geen onderwijs
meer gegeven; de bijzondere school werd gesticht na de
onderwijswet Kappeyne.
Er is geen burgerlijk armbestuur in Andel; van gemeen-
tewege zijn een p[aa]r oude vrouwen besteed; de armenverzor-
gign kost jaarlijks aan de gemeente geen f 250,- De diaco-
nien hebben geen eigen fondsen; moeten collecteeren om een beetje te
kunnen bedeelen.
Riet is grof van blad; het mooie fijne dekriet komt van
lager uit, vooral van uit den Biesbosch. -
Er wordt veel fruit geteeld in Andel; de Gorinchemsche
markt is spoedig overvoerd; daarom zendt men zijn
fruit in halve muds manden naar de markt te Rot-
terdam; daar trekt Engeland; op die manier
(met den beurtschipper) zendt men peren, appels
pruimen en aardappelen.
Men trouwt in den regel niet, voor dat het "moet". De
jonge echtgenooten blijven dan dikwijls bij hunne respectieve
ouders wonen, omdat het hun niet mogelijk is eene woning
te bekomen.
DE geneeskundig armenpraktijk (ook de verloskundige) is
toevertrouwd aan Dr. Geytenbeek te Woudrichem.-