Maten en geldeenheden

Measures and currencies

• 1 gulden = 20 stuivers
• 1 stuiver = 16 penningen
• 1 oortje = 4 penningen = 1/4 stuiver
• 1 duit = 2 penningen = 1/2 oortje
• 1 penning = de kleinste rekenmunt. Over het algemeen waren er geen munten van deze waarde in omloop, maar was de duit de kleinste munt die geslagen werd.

• 1 gulden = 20 stuivers
• 1 stuiver = 16 penningen
• 1 oortje = 4 penningen = 1/4 stuiver
• 1 duit = 2 penningen = 1/2 oortje
• 1 penning = the smallest administrative coin. Usually there were no coins with this denomination, the "duit" was the smalles coin actually used in this timeframe.

• 1 mergen = 6 hont
• 1 hont = 100 roeden
• 1 roede = 144 voet

• 1 mergen = 8400 m^2
• 1 hont = 1400 m^2
• 1 roede = 14 m^2

• 1 mergen = 6 hont
• 1 hont = 100 roeden
• 1 roede = 144 voet

• 1 mergen = 8400 m^2
• 1 hont = 1400 m^2
• 1 roede = 14 m^2

• 1 el = ca. 70 cm [10] (gebruikt voor bijv. laken)
• 1 roede = 12 voet = 3.767 m [11]
• 1 voet = 12 duim = 31.4 cm [11]
• 1 duim = 2.61 cm [11]

• 1 el = ca. 70 cm [10]
• 1 roede = 12 voet = 3.767 m [11]
• 1 voet = 12 duim = 31.4 cm [11]
• 1 duim = 2.61 cm [11]

• 1 schepel = 43.6 liter [3]
  (werd bijvoorbeeld gebruikt voor meel, koren, tarwe, rogge, erwten e.d.)
• 1 mud = 4 schepel [2] = 174.4 liter
  (werd gebruikt voor bijv. tarwe)
• de turfton = 227 liter [4] Gebruikt voor het afwegen van turf. Deze ton kon van de diakonie van Andel gehuurd worden tegen een gering bedrag, wanneer bijvoorbeeld een schip turf gelost moest worden. De opbrengst hiervan kwam ten goede aan de armen van het dorp.)
• 1 vat = ca. 125 liter [5] (werd gebruikt voor bijv. koren) echter volgens een andere redenering kan 1 vat ook 174.4 liter zijn [13]. Het is dan gelijk aan een mud.
• 1 hoet = 8 vaten = 32 schepel = 1395 liter of 1003 liter [13] (werd gebruikt voor bijvoorbeeld hop)
• 1 kindeke = ? ca. 32 liter ? [6] (werd gebruikt voor bier)
• een voeder = 16.8 m^3 [7] (gebruikt voor hooi)
• 1 vim = 104 takken bossen (werd gebruikt voor hout) [14]

• 1 schepel = 43.6 liter [3]
• 1 mud = 4 schepel [2] = 174.4 liter
  
• de turfton = 227 liter [4]
• 1 vat = ca. 125 liter [5] or ca. 174 liter = 1 mud [13]
• 1 hoet = 8 vaten = 32 schepel = 1395 liter or 1003 liter [13]
• 1 kindeke = ? ca. 32 liter ? [6]
• een voeder = 16.8 m^3 [7]
• 1 vim = 104 bundels of (tree/bush) branches [14]

• 1 pond = ca. 460 gram [8] (gebruikt voor bijv. gerst, as, vlas)
• 1 loot = 1/32 pond = 14.4 gram [9] (gebruikt voor bijv. garen)

• 1 pond = ca. 460 gram [8]
• 1 loot = 1/32 pond = 14.4 gram [9]

• in de tijd voor 1800 werd in elke plaats een eigen tijd gebruikt gebaseerd op de zon. Zomer- en wintertijd zoals we die nu kennen bestond nog niet. Pas met de invoering van de telegraaf en spoorwegen ontstond de behoefte dit gelijk te trekken. Zie verder dit wikipedia artikel.
• de dag werd zoals ook nu nog in 24 gelijke uren verdeeld. Voor de invoering van het mechanisch uurwerk is dit anders geweest (zie hier) maar deze situatie ben ik in bronnen mbt Andel nog niet tegengekomen.

• in de periode na de reformatie was Gregoriaanse kalender die we nu nog gebruiken gangbaar. De Rooms Katholieke kerk voerde deze in in 1582. In de loop der eeuwen sinds Julius Cesar is er een verschil van 10 dagen ontstaan tussen de Juliaanse kalender en de werkelijke loop van de seizoenen. Daarom werd de nieuwe Gregoriaanse kalender bedacht die een iets andere regeling van de schrikkeljaren heeft. In sommige provincies werd de Gregoriaanse kalender in 1582 al ingevoerd in andere provincies pas in 1700. Rond de jaren van de invoering werd dit wel aangeduid met "oude en nieuwe stijl".

  In Zuid Holland (dus Andel) en Brabant ging men over van 21-12-1582 op 01-01-1583. In Gelderland en Utrecht van 30-06-1700 op 12-07-1700. Er heeft dus ruim 117 jaar een verschil van 10 dagen bestaan tussen de kalender in Holland en Gelderland, dus tussen de Andelse kant en de overkant van de Maas !

  Omdat niet iedereen gediend was van deze nieuwigheid werd vooral in de eerste tientallen jaren daarna in protestantse kringen de oude Juliaanse kalender soms nog gebruikt, vaak met de toevoeging "oude stijl". Soms ook werden beide data genoemd in het zelfde document, met toevoeging oude/nieuwe stijl, of zonder uitleg, gewoon gescheiden door een streepje. Zie voor meer details deze pagina. Van de Andelse bronnen zijn mij geen voorbeelden bekend, maar in de bronnen uit omliggende plaatsen komt dit wel voor. Zie bijvoorbeeld: deze akte uit Gorinchem van 1629 of deze akte uit Dalem van 1656.

• before 1800 each town had it's own time based on the sun. Dayleigh-saving time as is used today did not yet exist. Only with the invention of telegraph and railways the need arose to synchronise clocks between different locations. For more details see this and this wikipedia article.
• the day was divided in 24 equal hours just like today. This has been different before invention of the mechanical clock, (see this page) but I have not yet encountered this situation in sources related to Andel.

• Following the church reformation the Gregorian calendar that we still use today was introduced. The Roman Catholic church introduced this calendar in 1582. During the centuries that passed since Julius Cesar a difference of 10 days arose between the Julian calendar and the actual seasons. For this reason a new calendar, named the Gregorian calendar was invented, which implements leap years in a slightly different way. In some Dutch provinces the new Gregorian calendar was already implemented in 1582, in others only in 1700. Around the years of this calendar change the date was often noted as "old or new style".

  In South-Holland (and thus in Andel) and Brabant the calendar change took place between 21-Dec-1582 and 01-Jan-1583. In Gelderland and Utrecht this happended many years later, between 30-Jun-1700 and 12-Jul-1700. This means that for 117 years a difference of 10 days existed between the calendars of Holland and Gelderland, and thus between both sides of the river Maas near Andel!

  Not everybody agreed with this change, and several decades afterwards the old julian calendar still was sometimes used in protestant circles. Ofthen the addition "oude stijl" was added to these dates if this was the case. Sometimes both dates where noted in the same document, just to be sure. Both calendars deviate 10 days. For more details see this page. I have no examples from sources in the village of Andel that this occurred, but it does occur in surrounding towns and villages. See for example this 1629 document from Gorinchem or this 1656 document from Dalem.