Maten en geldeenheden |
Measures and currencies |
Bij de interpretatie van de bronnen
op deze pagina's is het nuttig wat meer te weten over de
gebruikelijke maten en geldeenheden.
Daarom vindt u op deze pagina een kort overzicht
van de in Andel gebruikte maten en geldeenheden in de 17e en 18e eeuw.
Waarschuwing: de genoemde eenheden kunnen voor verschillende
dorpen/streken een andere waarde hebben. Wanneer u informatie zoekt over
een andere plaats dan Andel kunt u het beste [2] of een soortgelijk
boek raadplegen.
Het zelfde geld voor het muntstelsel. Het hier beschreven stelsel
geldt alleen voor de 17e en 18e (en deels 16e) eeuw in Holland.
Voor andere provincies en andere tijdperken kan een heel andere
situatie bestaan hebben.
|
For the interpretation of the sources presented at this site
it is usefull to know the usual measures and currencies.
Therefore below a summary is presented of the used measures and currencies
in Andel in the 17th and 18th century.
Warning: the mentioned measures may be different for
different villages/areas. If you are looking for information on other
communities than Andel you should check [2] or a similar book.
The same holds for the coins. The description below is only valid
for the 17th and 18th (and part of the 16th) century in Holland.
For the other provinces and other timeframes the situation
can be very different.
|
Gebruikte Geldeenheden:
- 1 gulden = 20 stuivers
- 1 stuiver = 16 penningen
- 1 oortje = 4 penningen = 1/4 stuiver
- 1 duit = 2 penningen = 1/2 oortje
- 1 penning = de kleinste rekenmunt. Over het algemeen
waren er geen munten van deze waarde in omloop, maar was de
duit de kleinste munt die geslagen werd.
Opmerking: dit zijn de gebruikelijke eenheden in de administratie van
die tijd. Er waren talloze binnen en buitenlandse munten in omloop
die meestal (aan de hand van het zilver of goud gewicht en gehalte)
werden omgerekend naar dit administratieve systeem. Zo zijn er vele
verschillende soorten guldenmunten die allen een andere waarde hebben.
Alleen de "Karolus" gulden kwam overeen met de rekenmunt van 20 stuivers.
|
Used currencies:
- 1 gulden = 20 stuivers
- 1 stuiver = 16 penningen
- 1 oortje = 4 penningen = 1/4 stuiver
- 1 duit = 2 penningen = 1/2 oortje
- 1 penning = the smallest administrative coin.
Usually there were no coins with this denomination,
the "duit" was the smalles coin actually used in this timeframe.
Remark: these are the usual administrative currency units for
this timeframe. Many different local and foreign coins were legally
used. They were converted to this administrative system using the
purity and weight of the gold or silver in the coin.
That is why there were so many different coins called "gulden"
all having different values.
Only the "Karolus gulden" was equal to the coin used in this administrative
system and had a value of 20 stuivers.
|
Gebruikte Landmaten (oppervlakte):
- 1 mergen = 6 hont
- 1 hont = 100 roeden
- 1 roede = 144 voet
In tegenwoordige eenheden is dat ongeveer: [1]
- 1 mergen = 8400 m^2
- 1 hont = 1400 m^2
- 1 roede = 14 m^2
In de meeste omliggende dorpen werden dezelfde maten gebruikt, maar pas op:
in Rijswijk (NBr) werd enige tijd een "kleine morgen" van 5 hont gebruikt!
(zie bijvoorbeeld hoofdstuk 2.20 "de ban van Rijswijk" in
mijn bewerking van
de dijkboeken van het oude land van Altena uit de 16e eeuw).
|
Used landmeasures:
- 1 mergen = 6 hont
- 1 hont = 100 roeden
- 1 roede = 144 voet
In present day units this would approximately be: [1]
- 1 mergen = 8400 m^2
- 1 hont = 1400 m^2
- 1 roede = 14 m^2
The surrounding villages used most of the time the same measures,
but beware:
in Rijswijk (NBr) they used a "kleine morgen" with a size of 5 hont for
some time!
(see for example chapter 2.20 "de ban van Rijswijk" in my
my transcription of de dijkboeken
van het oude land van Altena dated in the 16th century).
|
Gebruikte Lengtematen:
- 1 el = ca. 70 cm [10]
(gebruikt voor bijv. laken)
- 1 roede = 12 voet = 3.767 m [11]
- 1 voet = 12 duim = 31.4 cm [11]
- 1 duim = 2.61 cm [11]
|
Used length measures:
- 1 el = ca. 70 cm [10]
- 1 roede = 12 voet = 3.767 m [11]
- 1 voet = 12 duim = 31.4 cm [11]
- 1 duim = 2.61 cm [11]
|
gebruikte inhoudsmaten: [2]
- 1 schepel = 43.6 liter [3]
(werd bijvoorbeeld gebruikt voor meel, koren, tarwe, rogge, erwten e.d.)
- 1 mud = 4 schepel [2] = 174.4 liter
(werd gebruikt voor bijv. tarwe)
- de turfton = 227 liter [4]
Gebruikt voor het afwegen van turf. Deze ton kon van de diakonie van
Andel gehuurd worden tegen een gering bedrag, wanneer bijvoorbeeld
een schip turf gelost moest worden. De opbrengst hiervan kwam ten goede
aan de armen van het dorp.)
- 1 vat = ca. 125 liter [5]
(werd gebruikt voor bijv. koren)
echter volgens een andere redenering kan 1 vat ook 174.4 liter
zijn [13]. Het is dan gelijk aan een mud.
- 1 hoet = 8 vaten = 32 schepel = 1395 liter of 1003 liter [13]
(werd gebruikt voor bijvoorbeeld hop)
- 1 kindeke = ? ca. 32 liter ? [6]
(werd gebruikt voor bier)
- een voeder = 16.8 m^3 [7]
(gebruikt voor hooi)
- 1 vim = 104 takken bossen (werd gebruikt voor hout) [14]
|
Used volume measure: [2]
- 1 schepel = 43.6 liter [3]
- 1 mud = 4 schepel [2] = 174.4 liter
- de turfton = 227 liter [4]
- 1 vat = ca. 125 liter [5] or ca. 174 liter = 1 mud [13]
- 1 hoet = 8 vaten = 32 schepel = 1395 liter or 1003 liter [13]
- 1 kindeke = ? ca. 32 liter ? [6]
- een voeder = 16.8 m^3 [7]
- 1 vim = 104 bundels of (tree/bush) branches [14]
|
Gebruikte gewichten: [2]
- 1 pond = ca. 460 gram [8]
(gebruikt voor bijv. gerst, as, vlas)
- 1 loot = 1/32 pond = 14.4 gram [9]
(gebruikt voor bijv. garen)
|
Used weights: [2]
- 1 pond = ca. 460 gram [8]
- 1 loot = 1/32 pond = 14.4 gram [9]
|
Gebruikte datum en tijd:
- in de tijd voor 1800 werd in elke plaats een eigen tijd gebruikt
gebaseerd op de zon. Zomer- en wintertijd zoals we die nu kennen
bestond nog niet. Pas met de invoering van de telegraaf en spoorwegen
ontstond de behoefte dit gelijk te trekken.
Zie verder
dit wikipedia artikel.
- de dag werd zoals ook nu nog in 24 gelijke uren verdeeld.
Voor de invoering van het mechanisch uurwerk is dit anders geweest
(zie hier)
maar deze situatie ben ik in bronnen mbt Andel nog niet tegengekomen.
De Juliaanse/Gregoriaanse kalender:
- in de periode na de reformatie was Gregoriaanse kalender die we nu
nog gebruiken gangbaar. De Rooms Katholieke kerk voerde deze in in 1582.
In de loop der eeuwen sinds Julius Cesar is er
een verschil van 10 dagen ontstaan tussen de
Juliaanse kalender
en de werkelijke loop van de seizoenen. Daarom werd de nieuwe
Gregoriaanse kalender
bedacht die een iets andere regeling van de schrikkeljaren heeft.
In sommige provincies werd de Gregoriaanse kalender in 1582 al ingevoerd
in andere provincies pas in 1700.
Rond de jaren van de invoering werd dit wel aangeduid
met "oude en nieuwe stijl".
In Zuid Holland (dus Andel) en Brabant ging men over
van 21-12-1582 op 01-01-1583.
In Gelderland en Utrecht van 30-06-1700 op 12-07-1700.
Er heeft dus ruim 117 jaar een verschil van 10 dagen
bestaan tussen de kalender in Holland en Gelderland,
dus tussen de Andelse kant en de overkant van de Maas !
Omdat niet iedereen gediend was van deze nieuwigheid werd vooral
in de eerste tientallen jaren daarna in protestantse kringen de
oude Juliaanse kalender soms nog gebruikt, vaak met de toevoeging
"oude stijl". Soms ook werden beide data genoemd in het zelfde
document, met toevoeging oude/nieuwe stijl, of zonder uitleg,
gewoon gescheiden door een streepje.
Zie voor meer
details deze pagina.
Van de Andelse bronnen zijn mij geen voorbeelden bekend, maar in
de bronnen uit omliggende plaatsen komt dit wel voor.
Zie bijvoorbeeld:
deze akte
uit Gorinchem van 1629 of
deze akte
uit Dalem van 1656.
|
Measure of time and date:
- before 1800 each town had it's own time based on the sun.
Dayleigh-saving time as is used today did not yet exist.
Only with the invention of telegraph and railways the need
arose to synchronise clocks between different locations.
For more details see
this and
this
wikipedia article.
- the day was divided in 24 equal hours just like today.
This has been different before invention of the mechanical clock,
(see this page)
but I have not yet encountered this situation
in sources related to Andel.
The Julian/Gregorian calendar:
- Following the church reformation the Gregorian calendar that we
still use today was introduced.
The Roman Catholic church introduced this calendar in 1582.
During the centuries that passed
since Julius Cesar a difference of 10 days arose between the
Julian calendar
and the actual seasons. For this reason a new calendar, named the
Gregorian calendar
was invented, which implements leap years in a slightly different
way.
In some Dutch provinces the new Gregorian calendar was
already implemented in 1582,
in others only in 1700.
Around the years of this calendar change the date was
often noted as "old or new style".
In South-Holland (and thus in Andel) and Brabant the calendar change
took place between 21-Dec-1582 and 01-Jan-1583.
In Gelderland and Utrecht this happended many years later,
between 30-Jun-1700 and 12-Jul-1700.
This means that for 117 years a difference of 10 days
existed between the calendars of Holland and Gelderland,
and thus between both sides of the river Maas near Andel!
Not everybody agreed with this change,
and several decades afterwards the old julian calendar still was
sometimes used in protestant circles.
Ofthen the addition "oude stijl" was added to these dates if this
was the case. Sometimes both dates where noted in the same
document, just to be sure.
Both calendars deviate 10 days. For more details see
this page.
I have no examples from sources in the village of Andel that this
occurred, but it does occur in surrounding towns and villages.
See for example
this 1629
document from Gorinchem or
this 1656
document from Dalem.
|
Als u vragen hebt over andere maten of geldeenheden of aanvullingen
of verbeteringen, geef dit dan a.u.b.
aan mij
door, zodat ik het op deze pagina kan opnemen
als ik de informatie kan vinden.
|
If you have any questions on other measures or currencies
or additions or corrections, please
mail me,
and if possible, I will include
the information on this page.
|
bronnen/sources: